بسم الله الرحمن الرحیم

استاد: آیت الله فاضل لنکرانی

موضوع بحث :

بررسی خطابات قانونیه

امام رحمه الله علیه   واقعا یکی از برجستگان فقه و اصول بوده در عین حالی که یکی از برجستگان فلاسفه بود از برجستگان مفسران بود از برجستگان عرفا بود در فقه و اصولم واقعاً از برجستگان دوران خودشون بود اساساً یک فقیه اگر به خود برجسته بشه خوب شاخص‌هایی داره یکی از شاخص‌هاش نوآوری‌ها و ابتکارات شما وقتی می‌خواید دو تا فقیه رو با هم مقایسه کنی این فقیه در فقه و در اصول چه نوآوری‌هایی داشته اون فقیه چه نوآوری‌هایی داشته مثل وقتی ما شیخ انصاری رو مقایسه می‌کنیم فرض کنید با شهید ثانی شهید ثانی برجستگیش بسیار روشنه شیخ انصاری بسیار روشنه می‌بینیم که شیخ برجستگی‌های یک ابتکاراتی در فقه و اصول آورده که قبل از شیخ اصلا هیچکس نگفته شما وقتی به منجزیت علم اجمالی می‌رسید که خوندید همه در رسائل اولین کسی که می‌گوید از شرایط منجزیت علم اجمالی این است که اطراف علم اجمالی مورد ابتلا انسان باشد مرحوم شیخ قبل از شیخ کسی نظریه رو نداده مباحث فراوان دیگری که حالا اگر می‌شد این ابداعات و ابتکارات شیخ جمع می‌کردند خب خودش یه کتاب مفصلی می‌شه امام خمینی رضوان الله تعالی علیه واقعا خیلی اهل ابتکار بوده یعنی حرف‌های تازه و عمیق و جدیدی رو به میدان فقه و اصول آورده از مهمترین نظریه‌های اصولی امام همین بحث خطابات قانونی است حالا اینجام تو پرانتز عرض بکنم گاهی اوقات امام رو با نظریه ولایت مطلقه فقیه معرفی می‌کنه گاهی اوقات با همین نظریه خطابات قانونی معرفی می‌کند ولی فوق این دوتا من قبلاً هم گفتم اون چیه دیگه فوق همه اینهاست و به قول امروزی‌ها ابرنظریه است نسبت به بقیه نظریه‌های دیگه امام اون نظریه است که می‌فرماید الاسلام هو الحکومه تو فوق همه ایناست این خطابات قانونی قبل از امام کسی نگفته من گاهی اوقات دیدم تو بعضی از مصاحبه‌هایی که با حتی بعضی از اساتید دروس خارج حوزه قم کردن گفتن این مطلب همونیست که آخوندم تو کفایه در حالی که به هیچ و آخوند کلمه قانون رو نیاورده در بعضی از عبارات کفایی حاشیه است ولی  انچه که امام میگه غیر از اونه منظور امام از خطابات قانونی چیه مقصود امام این است که این خطاباتی که در شریعت وارد شده این خطابات رو تو قبل از امام همه می‌گفتن یک خطابات شخصی است خطابات شخصی یعنی خطابی که یا مخاطب معین دارد یا مخاطبین معین داره یعنی گوینده یا یک نفر رو خطاب کرده یا همه را خطاب کرده در خطابات شخصیه مخاطب ملحوظ و در نظر گرفته میشه خوب وقتی مخاطب در نظر گرفته میشه باید گوینده بداند این مخاطب عاقل هست یا نه خطاب به دیوار قویه بداند که این قادر هست یا نه الان به این مکلفی که می‌خواد بگه این عمل رو انجام بده آیا قادره یا نه عالمه یا نه خوب همه اینا باید لحاظ بکنه این شرایط یعنی قدرت عقل اینا در خطابات شخصیه کاملا شخصیت داره و روشنه در خطابات شخصیه تحریک وجود داره بعث وجود داره شما تو اصول خوندید که صیغه امر دلالت بر بعث داره . رو حرف مشهور این است که مشهور میگن این خطابات وقتی میگه افعل خطاب شخصی باشه وقتی ما افعل رو به نحو خطاب شخصی در نظر می‌گیریم میگیم موضوعتون للبعث بعث یعنی اینکه متکلم داره یک کسی رو تحریک می‌کنه که یه عملی رو انجام بده باید خوب این گوینده وقتی می‌دونه که این شخص اصلاً گوش نمی‌کنه عاصیه چطور می‌تونم او رو بعث کنیم بعثش لغو می‌شه باز پس ببینید در خطابات شخصی مخاطب لازمه مخاطب باید زنده باشه حی باشه عاقل باشه قادر باشه عالم باشه بعث به او امکان داشته باشه کسی که خوابه این را ندارد و این شرایط همه تو خطابات شخصی است و باز موارد دیگه که حالا من به همین مقدار اکتفا می‌کنم اما خطابات امام فرمود که به نظر ما این خطابات شرعی اصلا شخصی نیست خطاب قانونی است یعنی چی، خطاب قانونی یعنی مولا و شارع متعال این‌ها رو به عنوان قانون در شریعت خودش قرار جعل قانون کرده اصلا مخاطبو در نظر نمی‌گیره شما تو اصول این بحثو خوندید حتما خطاباتی که هست یا ایها الذین آمنو یا ایها الناس خب ناس موجودین در زمان آیه درسته مومنینی که در زمان نزول آیه بودند اما اونایی که نبودن این آیه به حکم در این آیه چگونه شامل اونا به شما گفتن چگونه شامل میشه اشتراک قاعده داریم که ضر دلالت داره به ضروره همانطوری که مردم زمان رسول خدا مکلف بودن ما مکلف به ضرورا ما هم به همان تکالیفی که اونها اونا اگر مکلف به نماز بودن روزه حج زکات جهاد ما هم به  آن مکلف هستیم قاعده اینه الا اینکه حالا یه دلیلی بیاد که مثلاً فرض کنید در زمان غیبت مثلا نماز جمعه واجب نیست حالا مثال می‌زنم اشتراک درست می‌کنند اما امام می‌فرماید همه این حرفا و تمحلات و تکلفات و اینکه دست به دامن قاعده اشتراک و خطاب شخصی قرار داد یا ایها الذین آمنو اصلا مثل یا ایها الذین آمنو که ما میگیم نیست ما مخاطب رو در نظر می‌گیریم اما خدا مخاطبی را در نظر نگرفته اشخاصی را در نظر نگرفته بیا پس چرا این قیدو آورده قید نیست این تشرفاً و تشریفا ذکر می‌کنه عرض می‌شود که و سایر خطاب‌هایی که وجود داره خطاب قانونی تصویر در خطاب قانونی مخاطب یا مخاطبین در نظر گرفته نشده یه اسلامی آمده این اسلام قوانینی دارد تا روز قیامت این قوانینم هر کسی که مکلف است باید انجام بده امام می‌فرماید الان شما در مجلس قانونگذاری در کشور خودمون و سایر کشورها وقتی می‌خوام یه قانونی رو جعل کنند آیا میان افراد را در نظر بگیرند اشخاص در نظر بگیرند حالات اشخاص در نظر بگیرند نه روی این مبنای خطابات قانونی علم دیگه شرط تکلیف نیست قدرت شرط تکلیف یعنی هم عالم هم جاهل این خطاب قانون شما این بحث‌ها رو ببین چقدر زیاد داریم این مکلف باید باشه اون کسی که جاهله این خطاب به او نرسیده اصلا دیگه وصول الخطاب میره کنار رو مبنای خطابات قانونیه رو خطاب شخصی وقتی خطاب به اشخاصی هست اگر این بهش رسید اگه عالم بود اگه قادر بود این تکلیفو داره نبود مکلف به این نیست تا به حال قبل از این نظریه علم را قدرت را این‌ها رو شرط تکلیف می‌دونستند در خطابات قانونی فرمود این خطاب حتی اون کسی که عاجزه از اینم هست این قانون برای اون الان تو کشور ما وقتی قانون مالیات میاد نمیگیم که آقا قانونگذار نمیاد در نظر بگیره خب اون کسی که عاجزه چیکار کنه اون کسی قادره اصلاً اینا رو مطرح نمی‌کنه اون کسی که قادره  وبرای عاجزهاین قانون هست بله  کسی که عاجزه عذر داره   عقل میگه خب حالا عاجزی تو امتثال نکن ولی نه اینکه این قانون از اول شامل حال این آدم نشده خوب این اصل نظریه امام رحمه الله علیه  امام بر این نظریه ادله داره مهمترین دلیلش وجدانه وجدان ادل و دلیل بر این است که بین خطاب قانونی و شخصی فرق وجود داره و بعد بحث انحلال و مطرح می‌کنه بحث قیاس انشعاب خبر رو مطرح می‌کنه بعضی از بحث‌های خود اصولی را مطرح می‌کنه و این نظریه‌های از اول فقه تا آخر فقه تاثیرگذاره بسیاری از بحث‌های اصولی را عوض می‌کنه بسیاری از بحث‌های اصولی را عوض میکنه بحث‌های اصول ما پر است از اینکه بحث انبعاث بحث انقباض ارادی تشریعی یه جور دیگه معنا میشه ملاکات احکام روی نظریه بسیاری از شبهات حل میکنه .

بیان شبهه و جواب

شما الان یکی از اشکالاتی که وجود داره یعنی یکی از شبهاتی که مطرح می‌کنند زن چرا نصف مرد ارث ببرد چرا شهادت دو تا زن با یک مرد مساوی میشه یه عده‌ای میان میگن عده‌ای از روشنفکرها میگن که خوب آقا این مال اون زمانی بود که زن اصلا تو اجتماع نبوده کاره‌ای نبوده اطلاعی از وضع جامعه نداشته تاثیرگذار نبوده اما حالا که زن آمده به میدان اجتماع باید این احکام تغییر بکنه متاسفانه از بعضی از این عمامه به سرهای مدعی علمند این حرف‌های باطل گاهی اوقات صادر شده حالا ببینید رو نظریه امام تمام این بحث‌ها بحث‌های خیالی برای اینکه وقتی خدا داره قانون جعل می‌کند خصوصیات زن این زمان یا زن زمان آینده در نظر نمی‌گیره بله یه جایی میاد یا خصوصیاتی رو ذکر می‌کنه زن وقتی شوهرش مرد با چهار ماه و ده روز عده نگه داره این زن یائسه بوده یا نبوده این زن کنار شوهرش بوده یا نبوده اگر یه زن و مردی ۵ سالم از هم جدا بودند امروز این زن رو خبر دارن که شوه قانونه قانونه اساساً من نمی‌دونم این روشنفکرهایی که تو زمان ما وقتی کلمه قانون میگن اصلاً می‌خوان بال در بیارن قانون شرع نمی‌خوان برق نمی‌تاب بابا خدا مگه کمتر از قانونگذارهای ماست قانون ارث این است که لذکر مثلین نمیاد مذکری که بگه خب اقتصاد بلده چه کرده چه کرده نفقه رو باید بده خرج زندگیو باید بده و زنی که در اون زمان بوده در ایران در نظر نمی‌گیره شاه ش شعار قانون البته قانونش ملاک داره ولی خصوصیات افراد و شرایط افراد و ایران در نظر نمی‌گیره یه مردی که یه پدری که می‌میره خوب ارث به پسرها به یک نحو مساوی می‌رسه او پسری که پولداره عدالت اقتضا می‌کنه کمتر ببره حرفا چیه قانونی است که شارع قرار داده عدالت اقتضا می‌کنه که این کمتر ارث ببره اون کسی که فقیره دو تا برادرند یه برادری که پولداره کمتر ارث ببره یه برادری که فقیره بیشتر ارث ببره چرا میگن عدالت خب عدالتو من می‌فهمم خدا نمی‌فهمید خدا یه قانون الی یوم القیامه گذاشته لذکر مثل قانون الی یوم القیامه گذاشته که زنی که شوهرش می‌میره باید عده وفات نگه داره حالا هی بیان بگن آقا این شوهرش پنج سال پهلوش نبوده ۱۰ سال پهلوش نبوده و لذا شما تو قرآن می‌بینید خدا نسبت به قوانین خودش خیلی محکم است یه قانونی راجع به نکاح و ارث و طلاق و ظاهر جزئی هم باشه اینا قوانین الهیه نظریه خطابات قانونیه تمام موضوع این شبهات از بین میره این شبهات وقتی است که قانونگذار به رعایت حال افراد زمان خودش قانون جعل کرده باشه البته نمی‌خوام بگم یه جاهایی هم دلیل داریم که اینجا به خاطر خصوصیات افراد بوده مثلا میشه در باب دیات در اون زمان شتر مال بوده گوسفند مال بوده او رو به عنوان دیه قرار داده اما در زمان ما مال طلاست مثلاً میشه این جای حرفایی زد ولی اصل اولی است که قوانین الهی قوانین ثابت الی یوم القیامه است قوانین و قانون امام می‌فرماید اینا قانونه تو عبادیات که روشنه اصلاً نماز تا قیامت نماز صبح دو زمان و مکان و اینا باز گفتم تو بعضی از این افرادی که ادعای سواد می‌کنند همین مزخرفات هم گفته بودند که ممکنه حتی مسئله زمان و مکان که میگیم در اجتهاد اثر داره حتی زمان العبادات ما به مردم بگیم عبادات در نقطه قطب شمال یه جور بخونن قطب جنوب یه جور بخونن مرکزی یه جور ایران حرف‌های مزخرفی است که اینا می‌زنند و واقعا ناشی از بی اعتقادی و بی‌سوادیه عبادیات که روشنه روزه از اول فجر است تا مغرب غیر از این اصلاً روزه نیست عرض می‌کنم که اما تو غیر عبادی نکاح نکاح طلاق اینا همه ضوابط خودش رو داره نظریه امام کتابات قانونیه چقدر یکی از فوایدش این است که بسیار از این شبهات برطرف میشود .