نویسنده: سید جابر مهدوی

چکیده:

یکی از مفاهیم کلیدی در مسئلۀ توحید عبادی، ارائۀ تعریف دقیقی از مفهوم «عبادت» است. وهابیان همان معنای لغویِ عبادت را در تعریف اصطلاحیِ آن لحاظ کرده و عبادت را با تعریفی بسیط، بدین صورت تعریف کرده‌اند: عبادت یعنی نهایتِ خضوع و خشوع و تذلل. سپس آنان با اعتقاد به اینکه مشرکانِ صدرِ اسلام در توحید ربوبی موحّد بوده‌ ولی به‌دلیل تعظیم و تکریم و عبادتِ غیرخدا به شرک آلوده شده‌اند، این‌طور نتیجه گرفته‌اند که اگر مسلمانی در قالب‌هایی مانند دعا، توسل، استغاثه، طلب شفاعت و ذبح، غیرخدا را بخواند یا به او تعظیم کند، مشرک گردیده و از دایرۀ اسلام خارج شده است. در مقابل، دانشمندانِ اهل‌سنت با ردّ این نظریه، این دیدگاه را نقد کرده و موحّد بودنِ مشرکانِ صدرِ اسلام در بحث توحید ربوبی را مردود خوانده‌اند. آنان به‌دلیل وجود آیات، گزارش‌های تاریخی و همچنین تلازم بین توحید ربوبی و عبودی، هم در توحید عبودی و هم در توحید ربوبی، مشرکان را آلوده به شرک دانسته‌اند. بزرگانِ اهل‌سنت در تعریف عبادت نیز دیدگاه متفاوتی با وهابیت دارند و «عبادت» را ترکیبی از خضوع و خشوع ظاهری در قالب سجده، رکوع و هرگونه تعظیم دیگری، به‌علاوۀ اعتقاد قلبی به ربوبیت، خالقیت، رازقیت و دیگر صفاتِ شایستۀ خداوند بیان کرده‌اند. در مجموع، باید گفت که حقیقتِ عبادت، عمل ظاهری به‌همراه اعتقاد به الوهیت و ربوبیتِ معبود است.